کودک دارای اختلال طیف اتیسم ممکن است دارای تعدادی رفتار کلیشه ای و وسواسی باشد، رفتارهایی که همواره به شکل مشخص و همانند نوعی آداب و رسوم انجام می شود. این رفتارها گوناگون هستند و ممکن است شامل کارهای زیر باشند:
- چرخیدن به دور خود
- ردیف کردن اشیاء پشت سر هم
- بالا و پایین پریدن
- حرکت تکراری دست و انگشتان
- مشاهده یک فیلم به صورت تکراری
برای بسیاری از کودکان ممکن است این رفتارهای وسواس گونه چندان اهمیتی نداشته باشد و در برابر آن از خود واکنشی نشان نمی دهند. اما اگر این رفتارها به رفتارهایی مخرب و آزاردهنده ای تبدیل شوند، برای جلوگیری از گسترش آنها توجه به نکات زیر می تواند مفید باشد:
از خود بپرسید که:
- آیا بروز این رفتار مانعی برای یادگیری رفتارهای جدید توسط فرزند شما هست؟
- آیا این رفتارها با اعمال معمول و فعالیت های عادی در منزل تداخل ایجاد می کند؟
- آیا این رفتار چیزی است که مایل به تغییر آن هستید؟
در صورتیکه پاسخ به سوال های ذکر شده مثبت باشد، به موارد زیر فکر کنید:
- محدودیت زمانی برای بروز رفتارهای وسواس گونه و کلیشه ای را در نظر بگیرید. در این مورد واقع بین باشید، اگر کودک عادت دارد یک رفتار کلیشه ای مانند بالا و پایین پریدن روی تختش را به طور مکرر و در زمان طولانی انجام دهد، در نظرگیری محدودیت زمانی و جلوگیری از بروز آن در اولین مرحله نمی تواند عملکردی واقع بینانه باشد.
- اگر فرصتی را برای درگیرشدن در انجام سایر فعالیت های مورد علاقه کودک ایجاد کنید، ممکن است تا حدودی بروز رفتارهای کلیشه ای محدود شود.
- برنامه روزانه کودک را به دقت تنظیم کنید و تلاش نمایید زمان واگذاری کودک به خود یا وقت فراغت در برنامه، که امکان انجام رفتارهای کلیشه ای را افزایش می دهد، کاملا محدود شود.
- سعی نکنید تمامی رفتارهای کلیشه ای کودک را یکباره و یک دفعه از بین ببرید. شما باید سعی نمایید انجام این رفتارها را تحت کنترل کودک در آورید. او باید متوجه شود زمانی برایش در نظر گرفته خواهد شد که طی آن قادر خواهد بود، به انجام فعالیت های مورد نظر خود بپردازد. استفاده برنامه [ اول _ بعدا ] می تواند راه مناسبی برای این آموزش باشد.
افراد دارای اختلال طیف اتیسم اغلب رفتارهای کلیشه ای را به خاطر لذت بردن از تحریک حواس درگیر در فعالیت انجام می دهند. آنان فاقد مهارت لازم و کافی برای انجام بازیهای مختلف حسی -حرکتی هستند و دشواری مشخصی نیز برای انجام بازیهای تخیلی دارند، که در نهایت به کسب لذت از فعالیت های تکراری و کلیشه ای منتهی می شود. این رفتارهای وسواس گونه اغلب به آنان کمک می کند تا در شرایط اضطراب آمیز و پرتنش ایجاد شده، به آرامش برسند. اگر قصد دارید رفتارهای کلیشه ای فرزندتان را تغییر دهید باید به او کمک کنید تا فعالیت های معمول و قابل قبول بیشتری بیاموزد. برای انجام این کار لازم است قبل از هر چیز آرامش خود را حفظ نمایید و بر خود کنترل بیشتری داشته باشید.
منبع: چگونگی کنترل رفتاری کودکان دارای اختلال طیف اتیسم. ویژه مداخلات خانواده محور. دکتر سید علی صمدی.۱۳۹۵. انتشارات سازمان بهزیستی.
